Μία από τις πρωταρχικές ανάγκες του παιδιού είναι η σωματική επαφή με τα πρόσωπα φροντίδας του. Ένα βρέφος έχει περάσει εννέα μήνες στην κοιλιά της μητέρας του και η ανάγκη αυτή για επαφή συνεχίζεται και μετά τη γέννησή του. Η ζεστή αγκαλιά της μητέρας και του πατέρα επαναφέρει το παιδί σε αυτό το οικείο και ασφαλές περιβάλλον, στο οποίο «κατοικούσε» τους πρώτους μήνες της ζωής του.
Είναι καθοριστική η σημασία της στη ζωή μας, είτε είμαστε παιδιά, είτε ενήλικες. Η αγκαλιά σημαίνει αποδοχή, ενθάρρυνση, αγάπη και είναι βασική ανάγκη του ανθρώπου. Τα μωρά δεν θέλουν απλώς μια αγκαλιά, την έχουν ανάγκη. Όταν θέλουν κάτι, το εκφράζουν με το κλάμα. Καθώς ανταποκρινόμαστε στο κλάμα τους, κρατώντας τα στην αγκαλιά μας και παρηγορώντας τα, νιώθουν ότι δεν είναι μόνα τους στην αναστάτωση που βιώνουν και αισθάνονται ότι μπορούν να εμπιστεύονται τους γονείς τους.
Η αγκαλιά αντιπροσωπεύει τη συναισθηματική σύνδεση και την ασφάλεια που το παιδί αντλεί από τη σχέση του με τον γονέα. Παρέχει μία αίσθηση προστασίας, φροντίδας και επιτρέπει στο παιδί να νιώσει σημαντικό και άξιο αγάπης. Ορισμένες φορές υπάρχει η άποψη ότι τα παιδιά μπορεί να κακομάθουν με τις πολλές αγκαλιές, να προσκολληθούν πιο πολύ πάνω στον γονέα και να έχουν μεγαλύτερη ανάγκη την παρουσία του.
Στην αρχή της ζωής του, το βρέφος είναι απόλυτα εξαρτημένο από τη φροντίδα και την προστασία των γονέων του για την ικανοποίηση των βασικών του αναγκών, αλλά και για την δημιουργία συναισθηματικής σύνδεσης μαζί του. Είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί αυτή η υγιής εξάρτηση από τον γονέα προκειμένου να καλυφθούν οι συναισθηματικές του ανάγκες.
Η παρουσία του γονέα προσφέρει στο παιδί αίσθημα ασφάλειας, το οποίο είναι θεμελιώδες για την ψυχική του ανάπτυξη. Η φυσική επαφή, όπως οι αγκαλιές, το χάδι και η οπτική επαφή, ενισχύει αυτή την αίσθηση ασφάλειας. Το βρέφος νιώθει προστατευμένο και αγαπημένο, γεγονός που είναι ζωτικής σημασίας για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης στον κόσμο γύρω του. Όταν το παιδί αισθάνεται συναισθηματικά υποστηριγμένο, αναπτύσσει την ικανότητα να δημιουργεί υγιείς σχέσεις, να εμπιστεύεται τους άλλους, να δημιουργεί πιο εύκολα σχέσεις στη ζωή του και να βρίσκει νόημα στην αλληλεπίδραση με ανθρώπους που είναι και εκτός του οικογενειακού συστήματος.
Η άμεση ανταπόκριση στα συναισθήματά του δεν είναι απλώς μια φυσική ανάγκη αλλά μια θεμελιώδης συναισθηματική ανάγκη. Όταν οι γονείς ανταποκρίνονται άμεσα και με ευαισθησία στα συναισθήματα του παιδιού, το παιδί νιώθει ότι το καταλαβαίνουν. Το παιδί βλέποντας ότι οι γονείς του αναγνωρίζουν και αποδέχονται τα συναισθήματά του, αποκτά μεγαλύτερη αίσθηση αξίας και αποδοχής. Μαθαίνει να αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα, να τα εκφράζει κατάλληλα και να κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων. Επιπλέον, η άμεση ανταπόκριση στα συναισθήματα του παιδιού ενισχύει τον δεσμό γονέα – παιδιού, καθώς το παιδί γνωρίζει ότι μπορεί να εμπιστεύεται τους γονείς του ώστε να εκφράζει ελεύθερα τις ανάγκες του χωρίς τον φόβο της απόρριψης.
Η υγιής εξάρτηση οδηγεί στην ανάπτυξη της ανεξαρτησίας, γιατί δίνει στο παιδί την απαραίτητη συναισθηματική στήριξη για να αποκτήσει την ικανότητα να «χωριστεί» από τους γονείς του, αλλά ταυτόχρονα να διατηρεί μια ισχυρή σύνδεση μαζί τους. Το παιδί νιώθει άνετα να αποχωριστεί τους γονείς του, γιατί και οι ίδιοι μπορούν να το αποχωριστούν, χωρίς να φοβάται ότι θα χάσει την αγάπη τους ή την υποστήριξή τους. Γνωρίζει ότι η συναισθηματική σύνδεση παραμένει ισχυρή.
Δεν είναι η αγκαλιά που κάνει ένα παιδί εξαρτημένο αλλά το κατά πόσον οι γονείς του συμπεριφέρονται σαν ένα άτομο ξεχωριστό από εκείνους. Όταν οι γονείς αντιλαμβάνονται το παιδί ως ένα ανεξάρτητο άτομο με δική του προσωπικότητα και ανάγκες τότε βοηθούν στην ανάπτυξη ενός αυτόνομου ανθρώπου. Χρειάζεται να τίθενται ξεκάθαρα όρια και να ενθαρρύνεται το παιδί να αναλάβει ευθύνες και να μάθει από τα λάθη του, ώστε να μπορέσει να αναπτύξει την πεποίθηση ότι δεν μπορεί να διαχειριστεί μόνο του τις καταστάσεις. Όταν δεν επιτρέπεται στο παιδί να κάνει λάθη ή να αναλάβει πρωτοβουλίες δεν θα είναι εύκολο να τολμάει από τον φόβο μήπως αποτύχει και θα έχει την ανάγκη κάποιου ώστε να εγκρίνει τις αποφάσεις του. Μπορεί να εξαρτάται υπερβολικά από τη γνώμη και την καθοδήγηση των άλλων για να πάρει αποφάσεις. Εάν το παιδί δεν αισθάνεται ασφαλές συναισθηματικά ή αν δεν παίρνει επαρκή συναισθηματική φροντίδα, μπορεί να αναπτύξει υπερβολική εξάρτηση από τους γονείς για να καλύψουν τις συναισθηματικές του ανάγκες.
Οι ασφαλείς δεσμοί που δημιουργούνται στην πρώιμη παιδική ηλικία καθιστούν το παιδί ικανό να αναπτύξει ψυχική ανθεκτικότητα και να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της ζωής με εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
Όπως είπε η ψυχοθεραπεύτρια Virginia Satir προκειμένου να δώσει έμφαση στην αξία της συναισθηματικής σύνδεσης μέσω της φυσικής επαφής: “Χρειαζόμαστε 4 αγκαλιές τη μέρα για να επιβιώσουμε, 8 αγκαλιές τη μέρα για να συντηρηθούμε και 12 αγκαλιές τη μέρα για να αναπτυχθούμε”.
Η Ψυχολόγος των Βρεφικών / Παιδικών Σταθμών
Γεωργία Παππά
