Tα παιδιά, από τη στιγμή που έρχονται στον κόσμο, είναι απόλυτα εξαρτημένα από τους γονείς τους για την κάλυψη των βιολογικών και συναισθηματικών τους αναγκών. Καθώς μεγαλώνουν, αποκτούν μεγαλύτερη αυτονομία στην φροντίδα του εαυτού τους, αλλά συνεχίζουν να έχουν ανάγκη την αγάπη, την προστασία, την καθοδήγηση και την υποστήριξη των γονιών τους.
Το παιδί από την ηλικία των 2 ετών αρχίζει να λέει “όχι” και να θέλει να κάνει πράγματα μόνο του. Αν νιώθει ότι οι γονείς του και οι γύρω του αναγνωρίζουν την ανάγκη να ενεργεί με τον δικό του τρόπο, μέσα στα πλαίσια των ορίων, αναπτύσσει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και αυξάνεται το αίσθημα αυτονομίας. Από την άλλη, αν το παιδί νιώθει ότι οι γονείς του δείχνουν υπερπροστατευτική διάθεση και δεν το αφήνουν να λειτουργεί μόνο του, αναπτύσσει το συναίσθημα της ντροπής και της αμφιβολίας για τον εαυτό του.
Προκειμένου να ενισχύσουμε την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους είναι σημαντικό να:
1.Παρέχουμε στα παιδιά αποδοχή άνευ όρων
Ας μη χρησιμοποιούμε την αγάπη μας για το παιδί, ούτε θετικά για την ενθάρρυνση μιας επιθυμητής συμπεριφοράς (“Μπράβο που έφαγες όλο σου το φαγητό, είσαι το καλύτερο παιδί, γι’ αυτό σ’ αγαπώ τόσο πολύ”) αλλά ούτε αρνητικά για κάποια μη επιθυμητή συμπεριφορά (“Αν δεν σταματήσεις να γκρινιάζεις, δεν θα σε αγαπάω”). Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν και να αισθάνονται σιγουριά ότι οι γονείς τους τα αγαπούν για αυτό που είναι και ότι αυτό δεν αλλάζει ό,τι κι αν συμβεί, ό,τι κι αν κάνουν. Το να αποδεχόμαστε τα παιδιά χωρίς όρους και προϋποθέσεις δε σημαίνει ότι τα αφήνουμε ανεξέλεγκτα να κάνουν ό,τι θέλουν και ότι δεχόμαστε την οποιαδήποτε συμπεριφορά τους. Αλλά ότι ακόμα και αν κάνουν κάτι που δεν είναι σωστό ή κάτι με το οποίο δε συμφωνούμε εμείς, προσπαθούμε να τα καταλάβουμε και να τα καθοδηγήσουμε χωρίς να τα επικρίνουμε.
2.Δείχνουμε εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους
Εμπιστοσύνη σε πράγματα που μπορεί να κάνει μόνο του, όπως το να τρώει ή να πηγαίνει μόνο του στη τουαλέτα. Δεν το αποθαρρύνουμε για μια ενέργεια που θέλει να κάνει ακόμα και αν είχε προσπαθήσει στο παρελθόν και δε τα είχε καταφέρει. Με το να φοβάται ο γονιός ότι το παιδί δεν θα τα καταφέρει, μεταδίδει στο ίδιο τη πεποίθηση πως δεν είναι τόσο ικανό. Αφήνουμε να το κάνει μόνο του. Είναι πιο εύκολο να πούμε “Έλα να σου βάλω τα παπούτσια για να μην παιδεύεσαι” ή “Θα σου βάλω το μπουφάν γιατί βλέπω ότι σε δυσκολεύει”, αλλά χρειάζεται να συγκρατήσουμε αυτή μας την ανάγκη και να γίνουμε ενθαρρυντικοί. Όταν βλέπουμε ότι δυσκολεύεται πολύ μπορούμε να του προτείνουμε τη βοήθειά μας.
3.Επιτρέπουμε τα λάθη
Είναι απαραίτητο να επιτρέπεται στο παιδί να δοκιμάζει να κάνει πράγματα μόνο του ακόμη κι αν αποτύχει. Με αυτόν τον τρόπο θα μάθει να προσπαθεί και να τα διορθώνει για να πετυχαίνει τον σκοπό του. Όσο τα παιδιά μαθαίνουν να ανέχονται την απογοήτευση που προέρχεται από τα λάθη τους τόσο είναι σε θέση να αντιμετωπίζουν την αποτυχία ως μάθημα και όχι ως δείγμα της προσωπικής τους αξίας.
Είναι εξίσου, σημαντικό να μην βλέπουν απογοήτευση ή εκνευρισμό από εμάς, όταν δεν καταφέρνουν κάτι καλά. Για τα παιδιά, από τη βρεφική κιόλας ηλικία, η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους καθρεφτίζεται μέσα από τα μάτια των δικών τους ανθρώπων. Αν οι γονείς πιστεύουν ότι το παιδί τους είναι ικανό, νιώθει κι εκείνο ικανό, αν πιστεύουν ότι είναι έξυπνο, νιώθει κι εκείνο έξυπνο. Πολλές φορές, μάλιστα, τα παιδιά προσαρμόζουν τις αντιδράσεις τους στις προσδοκίες ή αντιλήψεις των γονιών τους, δημιουργώντας έτσι μία κατάσταση που μοιάζει με αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
4.Δίνουμε στα παιδιά ελευθερία και επιλογές
Δεν χρειάζεται κάθε στιγμή και δραστηριότητα των παιδιών να είναι προγραμματισμένη. Χρειάζεται να έχουν αρκετό ελεύθερο χρόνο που να μπορούν να τον διαθέσουν όπως θέλουν, να παίξουν ό,τι θέλουν, με ή χωρίς παιχνίδια, με όποιον θέλουν ή και μόνα τους. Πέρα όμως και από το παιχνίδι, είναι πολύ σημαντικό να δίνουμε στα παιδιά επιλογές, όσο είναι μικρά λίγες. Για παράδειγμα, “Θέλεις να βάλεις το κόκκινο φόρεμα ή το ροζ κολάν;”, “Θέλεις παγωτό φράουλα ή σοκολάτα”; Με αυτό τον τρόπο, θα νιώσουν ότι έχουν έναν έλεγχο πάνω στη ζωή τους, θα μάθουν να παίρνουν αποφάσεις και τελικά να αναλαμβάνουν και την ευθύνη των αποφάσεων τους.
5.Δείχνουμε σεβασμό στα συναισθήματα του παιδιού
Για τα παιδιά είναι πολύ σημαντικό να εισπράττουν τον σεβασμό μας και να ξέρουν ότι υπολογίζουμε την γνώμη τους, τις σκέψεις τους, τις επιθυμίες τους και τα συναισθήματα τους. Όταν συζητάμε με τα παιδιά, ακούμε προσεκτικά και προσπαθούμε να καταλάβουμε τι αισθάνονται και τι πραγματικά θέλουν να μας πουν. Όταν, για παράδειγμα, θα δούμε το παιδί μας στεναχωρημένο και επιδιώξουμε να το συζητήσουμε μαζί του, πρέπει να έχουμε τον χρόνο και την διάθεση πραγματικά να ακούσουμε και να καταλάβουμε τι μας λέει.
Αν, για παράδειγμα, μας πει ότι ένας φίλος του δεν ήθελε να παίξει μαζί του και πήγε να παίξει με τα άλλα παιδιά, δεν μειώνουμε το συναίσθημα ή την σημασία που είχε αυτό για το παιδί μας, λέγοντας “Ε, και τι έγινε, γιατί δεν πήγαινες να παίξεις κι εσύ μαζί τους;”. Ούτε μεγαλοποιούμε την κατάσταση. Προσπαθούμε να καθοδηγήσουμε το παιδί να καταλάβει, και να καταλάβουμε κι εμείς μαζί του, τι ήταν αυτό που πραγματικά το στεναχώρησε. Μπορούμε, για παράδειγμα, να απαντήσουμε “Φαίνεται ότι σε στεναχώρησε πολύ αυτό” και να ακούσουμε προσεκτικά την συνέχεια. Αν δεν υπάρχει κάποια μεγαλύτερη αιτία, είναι πιθανό να μπορέσει να επεξεργαστεί μέσα από τη συζήτηση το συναίσθημά του και να νιώσει καλύτερα.
Η κάλυψη των συναισθηματικών αναγκών των παιδιών, η ενθάρρυνση να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους, η στάση που κρατάμε όταν κάνουν λάθη, συνδέονται με την αίσθηση της προσωπικής αξίας που θα δημιουργήσουν, ούτως ώστε να αναζητήσουν από μόνα τους την αυτονομία, να βγουν με θάρρος στον “έξω” κόσμο και να κάνουν τα δικά τους βήματα, παίρνοντας πρωτοβουλίες και έχοντας εμπιστοσύνη στην κρίση και την αντίληψή τους.
Η Ψυχολόγος των Βρεφικών / Παιδικών Σταθμών
Γεωργία Παππά
