Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αφορά στη διαδικασία ενημέρωσης του παιδιού για το ανθρώπινο σώμα, τις βιολογικές λειτουργίες του, την αναπαραγωγική διαδικασία και την συνουσία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία διαμορφώνει αντιλήψεις για τις σχέσεις των δύο φύλων, μαθαίνει να βάζει τα όριά του, να λέει “όχι”, ενισχύεται η πεποίθηση ότι το σώμα του του ανήκει και βιώνει με υπευθυνότητα και ασφάλεια τις διαπροσωπικές του σχέσεις. Στόχος είναι η απόκτηση δεξιοτήτων ώστε τα παιδιά να μάθουν τρόπους επικοινωνίας και να λαμβάνουν υπεύθυνα αποφάσεις που αφορούν τη μετέπειτα σεξουαλική ζωή τους.
Η συζήτηση για θέματα σεξουαλικής αγωγής, αρκετές φορές, κάνει τους γονείς να νιώθουν άβολα. Μπορεί να αγχώνονται, να θυμώνουν, να γελάνε από αμηχανία και τελικά να αποφεύγουν να απαντήσουν σε πιθανές ερωτήσεις των παιδιών. Αν δεν νιώθουμε άνετα να μιλήσουμε, τα παιδιά το καταλαβαίνουν και θεωρούν ότι είναι κακό και ντροπή να ρωτούν για το θέμα αυτό, ενώ το ίδιο θα νιώθουν και για την σεξουαλικότητά τους.
Ακόμα και αν οι γονείς δεν συζητούν για αυτό, μεταδίδουν τα συναισθήματα και τις απόψεις τους για την σεξουαλικότητα. Ο τρόπος που αγγίζουμε το παιδί μας και αντιμετωπίζουμε το σώμα του, περνάει μηνύματα για το τι θα θεωρεί ως φυσιολογικό άγγιγμα. Για παράδειγμα, όταν τα φιλάμε στο στόμα, το μήνυμα που περνάμε είναι πως ένας ενήλικας που αγαπούν και εμπιστεύονται, ακόμα και ο μελλοντικός θύτης, μπορεί να τα φιλήσει στο στόμα. Επιπλέον, δημιουργείται και μια σύγχυση ορίων εφόσον βλέπει ότι και οι γονείς του φιλιούνται στο στόμα. Όταν επιμένουμε να συναινέσει σε συμπεριφορές που δεν επιθυμεί, όπως να αγκαλιάσει ή να φιλήσει κάποιον συγγενή δεν του μαθαίνουμε να θέτει τα προσωπικά του όρια. Εάν δεν αφήνουμε χώρο στο παιδί να “ακουστεί” δε θα έχει το θάρρος να μιλάει όταν κάτι το ενοχλεί και να βάζει τα όρια του σε συμπεριφορές που το κάνουν να δυσανασχετεί ή το φέρνουν σε δύσκολη θέση.
Ήδη από πολύ μικρή ηλικία τα παιδιά επιδεικνύουν ενδιαφέρον για το σώμα τους και έχουν περιέργεια για να το εξερευνήσουν. Μπορεί να κάνουν ερωτήσεις σχετικά με αυτό και τις ανατομικές διαφορές που έχουν με το αντίθετο φύλο. Καλό είναι να αναφερόμαστε στα μέρη του σώματος χρησιμοποιώντας την επίσημη ονομασία τους (αιδοίο, πέος, στήθος) προκειμένου να καταλάβουν ότι πρόκειται για απλά μέρη του σώματος και όχι για κάτι ταμπού, αποφεύγοντας χαϊδευτικά και υποκοριστικά. Κατάλληλες στιγμές για να μιλήσουμε για τέτοια θέματα είναι το μπάνιο, το ντύσιμο ή αν το παιδί μας δείξει κάποιο σημείο του σώματός του μπορούμε να το ονοματίσουμε. Είναι μια ευκαιρία να μιλήσουμε για τα μέρη του σώματος που είναι ιδιωτικά.
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, λοιπόν, ξεκινάει από πολύ νωρίς και εμείς χρειάζεται να απαντάμε σε κάθε ερώτηση του παιδιού με ψυχραιμία, ειλικρίνεια, απλά λόγια, εστιάζοντας μόνο στην ερώτηση, χωρίς να δίνουμε παραπάνω λεπτομέρειες που δεν είναι ηλικιακά κατάλληλες. Για παράδειγμα, σε μία πιθανή ερώτηση για το πώς γεννιούνται τα παιδιά αποφεύγουμε τα φανταστικά σενάρια αλλά μπορούμε να πούμε ότι η μαμά και ο μπαμπάς κάνουν ένα μωρό αγκαλιάζοντας ο ένας τον άλλον με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Καθώς μεγαλώνει το παιδί, θα διαφοροποιείται το περιεχόμενο της απάντησης. Σε κάθε περίπτωση θέλουμε να δείξουμε ότι είναι φυσιολογικό να συζητάμε για τέτοια θέματα και να ενθαρρύνουμε την έκφραση προβληματισμών. Υπάρχουν αντίστοιχα βιβλία που μπορούν να μας βοηθήσουν σε αυτό.
Είναι σύνηθες στα πλαίσια της περιέργειας για το σώμα τα παιδιά να αγγίζουν τα γεννητικά τους όργανα. Πρόκειται για μια φυσιολογική συμπεριφορά μέσα από την οποία ανακαλύπτουν το σώμα τους και διερευνούν την ευχαρίστηση που πηγάζει από αυτό. Είναι μία έκφραση της παιδικής σεξουαλικότητας που διαφέρει από την σεξουαλικότητα των εφήβων και των ενηλίκων. Ο αυνανισμός δεν είναι σημάδι αποκλίνουσας συμπεριφοράς και όταν συμβαίνει καλό είναι να επικεντρωνόμαστε στην τοποθεσία που εκδηλώνεται. Δηλαδή, είναι μία στιγμή όπου μπορούμε πάλι να αναφερθούμε στην έννοια της ιδιωτικότητας. Μαθαίνουμε στο παιδί ότι είναι κάτι που το κάνουμε στον ιδιωτικό μας χώρο, στο δωμάτιό μας για παράδειγμα, και όχι δημόσια. Ακόμα και να το κάνει δημόσια δεν το μαλώνουμε, προσπαθούμε να του αποσπάσουμε τη προσοχή και αν αυτό δε πετύχει, πηγαίνουμε σε ένα σημείο όπου θα είμαστε οι δυο μας και εξηγούμε πάλι τη σημασία της ιδιωτικότητας.
Επιπλέον, τα παιδιά και μέσα από το παιχνίδι προσπαθούν να εξερευνήσουν τη σεξουαλικότητα. Το σεξουαλικό παιχνίδι με αγγίγματα στην γεννητική περιοχή, που είναι συναινετικό και όχι συχνό, είναι φυσιολογικό ανάμεσα σε παιδιά περίπου ίδιας ηλικίας τα οποία γνωρίζονται μεταξύ τους και παίζουν συχνά μαζί. Αν βρεθούμε μπροστά σε ένα τέτοιο παιχνίδι διατηρούμε την ψυχραιμία μας και αποσπάμε τη προσοχή των παιδιών με μια εναλλακτική δραστηριότητα. Αργότερα, συζητάμε με το παιδί μας σχετικά με τις διαφορές των φύλων, τονίζοντας ότι δεν αγγίζουμε άλλους ούτε οι άλλοι επιτρέπεται να αγγίξουν τα ιδιωτικά μας μέρη, εκτός από τους γονείς όταν τα κάνουν μπάνιο και τον γιατρό.
Δεν θυμώνουμε με την έκφραση της σεξουαλικής περιέργειας του παιδιού μας και έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι η αντίδρασή μας, το ύφος μας, τα λεγόμενά μας αλλά και η δική μας στάση απέναντι στη σεξουαλικότητα συμβάλλουν στο αν θα νιώσουν ντροπή ή ενοχή για αυτό. Το πιο σημαντικό που έχει να κάνει ένας γονέας είναι να δημιουργήσει μια συναισθηματική σύνδεση και σχέση εμπιστοσύνης με το παιδί του, όπου το παιδί επιτρέπεται να μιλάει όταν συμβαίνει κάτι που δεν του αρέσει και το κάνει να δυσφορεί. Ένα παιδί θωρακίζεται όταν γνωρίζει ότι απαγορεύεται να το αγγίζει κάποιος αν δε θέλει, όταν τηρείται η έννοια της ιδιωτικότητας από όλα τα μέλη της οικογένειας και όταν υπάρχει μια ουσιαστική συναισθηματική σχέση με τους γονείς του.
Η αναφορά σε θέματα σεξουαλικότητας δεν αυξάνει την πιθανότητα ένα παιδί να ξεκινήσει πρόωρα την σεξουαλική δραστηριότητα, σε αντίθεση με τον φόβο πολλών γονέων. Ένα καλά ενημερωμένο παιδί που νιώθει καλά με το σώμα του και τη σεξουαλικότητά του είναι πιθανότερο να κάνει υγιείς σχέσεις και να λειτουργεί με υπευθυνότητα μέσα σε αυτές στο μέλλον. Αυτό το παιδί έχει μία αίσθηση εσωτερικής ασφάλειας και υψηλής αυτοεκτίμησης, αγαπάει και σέβεται το σώμα του με συνέπεια την ίδια αντιμετώπιση να απαιτεί από τις συντροφικές του σχέσεις.
Η Ψυχολόγος των Βρεφικών / Παιδικών Σταθμών
Γεωργία Παππά
