Μια ανησυχία των γονέων για την εξέλιξη των παιδιών τους είναι αυτά να γίνουν ανεξάρτητα, δυναμικά, να μάθουν να στηρίζονται στις δικές τους δυνάμεις ώστε να αντιμετωπίσουν δύσκολες καταστάσεις, απογοητεύσεις, κινδύνους που μπορεί να προκύψουν στη ζωή τους.
Σε μια περίοδο που βλέπουμε γύρω μας να συμβαίνουν ολοένα και περισσότερα δυσάρεστα γεγονότα (κακοποίηση, σχολικός εκφοβισμός) αυτή η ανησυχία μεγαλώνει. Ο φόβος των γονέων για το τι θα συναντήσουν τα παιδιά στη ζωή τους, πολλές φορές, διογκώνεται και δημιουργείται ένα μεγάλο άγχος για το μέλλον. Αυτό που θέλουν για τα παιδιά τους είναι να προετοιμαστούν όσο καλύτερα γίνεται για τις αντιξοότητες που θα βρεθούν στον δρόμο τους, να αναπτύξουν αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης και να καλλιεργήσουν την ψυχική ανθεκτικότητα για να τις ξεπερνούν.
Η ψυχική ανθεκτικότητα δε σημαίνει ότι δε θα βιώσουν άγχος, θυμό, φόβο, θλίψη αλλά ότι θα είναι σε θέση να μη καταρρέουν συναισθηματικά μπροστά σε μια δυσκολία, να συνεχίσουν να προσπαθούν ακόμα και αν αποτύχουν με υπομονή, επιμονή, ευελιξία και προσαρμοστικότητα.
Αυτό προϋποθέτει να έχουμε μάθει στα παιδιά να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, να νιώθουν ότι μπορούν να ενεργούν αυτόνομα, να παίρνουν αποφάσεις και ότι είναι υπεύθυνα για την ζωή τους.
Χωρίς μια θετική εικόνα για τον εαυτό μας και τις ικανότητές μας νομίζουμε ότι δε μπορούμε να καταφέρουμε πολλά πράγματα, νιώθουμε ανήμποροι μπροστά στις δυσκολίες και είμαστε περισσότερο ευάλωτοι στο άγχος.
Τα παιδιά που αντιμετωπίζονται με μία υπερπροστατευτική διάθεση, σαν να είναι ευάλωτα και εύθραυστα, δε μπορούν να χτίσουν μία θετική αυτοεικόνα. Αναπτύσσουν συναισθήματα ντροπής και αμφιβολίας.
Συχνά, οι δικές μας ανασφάλειες αποθαρρύνουν την αυτονόμηση του παιδιού μας, δεν αφήνουμε χώρο να ενεργεί με τον δικό του τρόπο και ρυθμό, βάζουμε συνέχεια περιορισμούς και υπερβολικά αυστηρούς κανόνες. Αν είμαστε συνέχεια με την αγωνία μη χτυπήσει και μη λερωθεί, εμποδίζουμε την αυθόρμητη εξερεύνηση του περιβάλλοντος, την ελεύθερη και αυτόβουλη δράση του. Το ίδιο ισχύει όταν δεν το αφήνουμε να έχει έναν έλεγχο σε θέματα που το αφορούν και αποφασίζουμε εμείς συνέχεια για εκείνο ακόμα και για απλά πράγματα, ενώ θα μπορούσαμε να του δώσουμε δύο επιλογές να επιλέξει τη μία για τα ρούχα που θα φορέσει, για παράδειγμα.
Πολλές φορές νομίζουμε ότι εμείς κάνουμε καλύτερα τα πράγματα απ' τους άλλους, έχουμε υψηλές προσδοκίες από τον εαυτό μας και θέλουμε να φτάσουμε σε αυτό που θεωρούμε εμείς ιδανικό. Αυτό είναι που ζητάμε και από τα παιδιά μας ασυνείδητα.
Θέλουμε να επέμβουμε αμέσως όταν βλέπουμε ότι το παιδί μας δυσκολεύεται να κάνει κάτι ή ότι το κάνει λάθος και το κάνουμε εμείς αντί για εκείνο χωρίς να του δώσουμε τον χρόνο να δοκιμάσει και να το καθοδηγήσουμε σε αυτό. Επιλέγουμε να το ταΐσουμε εμείς για να μη λερώσει ή όταν πάει στο σχολείο αργότερα του δίνουμε τη λύση σε μια άσκηση, χωρίς να το καθοδηγήσουμε πώς να σκεφτεί για να τη βρει. Αν δεν επιτρέπουμε τα λάθη και την αποτυχία τροφοδοτούμε μη ρεαλιστικές απαιτήσεις, την συνεχή αναζήτηση της επιτυχίας και την μη ανοχή όταν δε πηγαίνουν όλα όπως θα ήθελε.
Η υπερπροστασία δημιουργεί την εντύπωση στο παιδί ότι δεν είναι αρκετά ικανό να δρα μόνο του και ότι πάντα χρειάζεται τη βοήθεια κάποιου άλλου που θεωρεί ότι γνωρίζει καλύτερα από εκείνο. Ο κόσμος μοιάζει τρομακτικός στα μάτια του και εκείνο νιώθει ανίσχυρο.
Η μετάβαση στην ενήλικη ζωή θα είναι πιο επώδυνη, όπου θα κληθεί να αναλάβει περισσότερες ευθύνες και να αποχωριστεί την ασφάλεια της οικογενειακής εστίας, η οποία, μέχρι πρότινος, αποφάσιζε για εκείνο και του έμαθε ότι δεν πρέπει να δυσκολεύεται. Εκτός αυτού του έμαθε ότι δε πρέπει να δυσκολεύεται και συναισθηματικά, δεν άφηνε περιθώρια στεναχώριας και θυμού, με αποτέλεσμα να χάνονται ευκαιρίες να γνωρίσει τον συναισθηματικό του κόσμο και να εξοικειωθεί με την ύπαρξη και αντιμετώπιση αρνητικών συναισθημάτων. Οι προκλήσεις της ζωής ίσως θα φαίνονται “βουνό” και εκείνο δε θα έχει τα εφόδια να αντεπεξέλθει. Χρειάζεται να είμαστε δίπλα στο παιδί μας όχι για να διώχνουμε την αρνητική πλευρά της ζωής αλλά για να το υποστηρίζουμε να την εξερευνά.
Όταν δεν το αφήνουμε να εξελιχθεί σε ένα άτομο με δικές του σκέψεις, συναισθήματα, επιλογές και αποφάσεις του μαθαίνουμε να εξαρτάται από κάποιον άλλον για να προχωρά στη ζωή. Το παιδί έχει ανάγκη να διαφοροποιηθεί από εμάς, να δημιουργήσει τη δική του μοναδική προσωπικότητα η οποία έχει και θετικές και αρνητικές πλευρές. Αν το αποδεχτούμε άνευ όρων και δεν το θεωρούμε “καλό” παιδί μόνο όταν μας δείχνει θετικές συμπεριφορές τότε δεν έχει παρά να αγαπήσει τον εαυτό του, αναπτύσσοντας μία υψηλή αυτοεκτίμηση.
Τα όρια είναι απαραίτητα για να μην νιώθει τον κόσμο χαοτικό, αλλά θα πρέπει αυτά να μην έχουν σκοπό να τιμωρήσουν ή να πληγώσουν παρά μόνο να διδάξουν ότι οι πράξεις μας έχουν συνέπειες. Εφόσον, θα του επιτρέπουμε να βιώσει τις συνέπειες, οι οποίες θα συμβαδίζουν λογικά με το γεγονός, δε θα περιμένει μια ζωή κάποιον να το σώσει στις δύσκολες στιγμές. Θα γνωρίζει ότι ανάλογα τις αποφάσεις που παίρνει προκύπτει το ανάλογο αποτέλεσμα. Εκείνο έχει την ευθύνη για την συμπεριφορά του και την ευθύνη της ζωής του. Θα είναι, λοιπόν, λίγο πιο κινητοποιημένο σε μια αναποδιά εάν γνωρίζει ότι μπορεί να έχει τον έλεγχο και να επηρεάσει τα γεγονότα στη ζωή του, στον βαθμό που είναι δυνατό, και ότι δεν εξαρτώνται όλα από την τύχη ή άλλους εξωτερικούς παράγοντες.
Το να είμαστε ψυχικά ανθεκτικοί δε σημαίνει να μη μας αγγίζει τίποτα αλλά να συνειδητοποιούμε τι συμβαίνει στον ψυχικό μας κόσμο και να πιστεύουμε ότι έχουμε την ικανότητα να κάνουμε κάτι γι΄ αυτό.
Η Ψυχολόγος των Βρεφικών / Παιδικών Σταθμών
Γεωργία Παππά
