Ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια αλλάζει τις ισορροπίες ανάμεσα στα μέλη της. Από τη μία, υπάρχει χαρά, ενθουσιασμός, συγκίνηση, και από την άλλη, η οικογένεια έρχεται αντιμέτωπη με μιά άλλη καθημερινότητα η οποία αφιερώνεται σε μεγάλο βαθμό στην φροντίδα του βρέφους. Το πρώτο παιδί που υπάρχει στην οικογένεια επηρεάζεται και αυτό σημαντικά, με τους γονείς να παρατηρούν αλλαγές στη συμπεριφορά του οι οποίες υποδηλώνουν ζήλια απέναντι στο αδερφάκι του.

Μπορεί να παλινδρομήσει σε προηγούμενα αναπτυξιακά στάδια που είχε κατακτήσει. Για παράδειγμα, να θέλει να φορέσει πάνα, να θέλει να το ταϊζουν ενώ μπορεί μόνο του, να μιλάει μωρουδίστικα ή να έχει νυχτερινή ενούρηση. Μπορεί να είναι πιο ευέξαπτο, να εκφράζεται με επιθετικότητα στο αδερφάκι του αλλά και στους γονείς του. Είναι πιθανό να μη θέλει να πάει σχολείο, να αρνείται να φάει ή να έχει διαταραχθεί και ο ύπνος του. Συνηθίζεται να είναι πιο προσκολλημένο στη μητέρα του και να διεκδικεί ακόμα περισσότερο χρόνο μαζί της.

Η περίοδος προσαρμογής στη νέα κατάσταση με το νέο μέλος είναι δύσκολη για όλους. Το μεγαλύτερο παιδί θα πρέπει να μοιραστεί τη προσοχή και το ενδιαφέρον των γονέων του. Πριν λίγο καιρό όλοι ασχολούνταν μόνο με εκείνο, και αυτό που φοβάται πιο πολύ είναι να μη χάσει την αγάπη τους. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να αισθάνεται ζήλια γιατί μοιράζεται τα πιο σημαντικά πρόσωπα που έχει, ειδικά τώρα στο ξεκίνημα της ζωής του. Ο δεσμός γονέα – παιδιού είναι πολύ ισχυρός και σε αυτόν στηρίζονται τα παιδιά για να επιβιώσουν σωματικά αλλά και συναισθηματικά.

Πολλές φορές οι γονείς τρομάζουν με το συναίσθημα της ζήλιας, θεωρούν ότι το μεγαλύτερο παιδί μισεί το μωρό και φοβούνται ότι μεγαλώνοντας δε θα έχουν καλές σχέσεις ως αδέρφια. Έτσι πάνω στην αγωνία τους και στην επιθυμία τους να είναι αγαπημένα τα δύο αδέρφια πιθανόν να προσπαθούν υπερβολικά να τα συμφιλιώσουν, να τα πιέζουν να παίζουν μαζί και να μοιράζονται τα παιχνίδια τους. Στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν τη ζήλια μπορεί να τους αγοράζουν τα ίδια πράγματα, τα ίδια παιχνίδια χωρίς αυτό να βοηθάει σε κάτι. Φαίνεται ότι κάνουμε υπερπροσπάθεια για να μη ζηλεύουν. Δεν είναι απαραίτητο τα αδέρφια να μοιράζονται τα πάντα, να έχουν τα ίδια πράγματα ή να είναι συνέχεια μαζί για να είναι αγαπημένα.

Η ζήλια για το αδερφάκι δε μπορεί να εξαφανιστεί από τη μία στιγμή στην άλλη, ούτε αν του πούμε απλά να μην το ζηλεύει, ούτε αν προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους να το τιμωρήσουμε. Εάν αντιμετωπίσουμε τις συμπεριφορές ζήλιας του παιδιού μας με θυμό, αυστηρότητα και μάλωμα αυτό που θα καταφέρουμε θα είναι να ζηλεύει ακόμα περισσότερο το αδερφάκι του, εφόσον θα βλέπει ότι εξαιτίας του τιμωρείται συνέχεια, ενώ θα νιώσει ότι χάνει την αγάπη των γονιών του. Μην του δημιουργούμε τύψεις λέγοντας ότι πρέπει να ντρέπεται για αυτό που έκανε ή μην το επικρίνουμε λέγοντας ότι δεν είναι καλό παιδί επειδή ζηλεύει. 

Τονίζοντας διαρκώς τις αρνητικές συμπεριφορές του θα αισθανθεί ότι οι γονείς του αγαπάνε περισσότερο το αδερφάκι του για το οποίο επιδεικνύουν μόνο θετικά συναισθήματα. Επίσης, εάν τραβάει τη προσοχή μας πιο πολύ για αρνητικές συμπεριφορές τότε δε θα έχει λόγο να συμπεριφερθεί διαφορετικά.

Ενθαρρύνουμε το παιδί να εκφράσει τη ζήλια του λέγοντας “Μου φαίνεται ότι θα ήθελες να είναι τα πράγματα όπως πριν γεννηθεί το αδερφάκι σου, ε;”. Δε πρέπει να το κάνουμε να φοβάται να μας μιλάει γιατί θα μάθει να μην εκφράζεται και η ζήλια του θα διαρκέσει περισσότερο.

Όταν τσακώνονται τα αδέρφια για κάποιο παιχνίδι δεν πιέζουμε τον μεγαλύτερο να το δώσει για να μη κλαίει ο μικρός. Δε γίνεται στους τσακωμούς να υποχωρεί πάντα ο μεγαλύτερος. Έτσι μπαίνει στη θέση του αδικημένου και ο μικρότερος μαθαίνει ότι επειδή είναι πιο μικρός μπορεί να έχει ό,τι θέλει και να είναι στη θέση του ευνοημένου. Χρειάζεται να πούμε στον μικρότερο ότι τώρα με αυτό το παιχνίδι παίζει ο αδερφός του και εκείνος θα πρέπει να βρει κάποιο άλλο ή αν είναι πολύ μικρό το παιδί να το κατευθύνουμε εμείς σε κάποιο παιχνίδι ή δραστηριότητα. Με αυτόν τον τρόπο, θα δει ο μεγάλος ότι σεβόμαστε την επιθυμία του.

Αποφεύγουμε να συγκρίνουμε τα δύο παιδιά σε οποιονδήποτε τομέα, είτε όσον αφορά στη συμπεριφορά, στον χαρακτήρα ή στις σχολικές επιδόσεις γιατί θα δημιουργήσουμε ανταγωνισμό και δυσαρέσκεια μεταξύ τους. Πολλές φορές μπορεί η συμπεριφορά του ενός παιδιού να μας δυσκολεύει πιο πολύ και να μην είναι τόσο συνεργάσιμο όσο το αδερφάκι του, με αποτέλεσμα να δείχνουμε άθελά μας μια αδυναμία στο “εύκολο” παιδί. Μέσα από τον τρόπο που μιλάμε για το κάθε παιδί, και το πώς αντιδρούμε στη συμπεριφορά του, φαίνεται η προδιάθεση που έχουμε για το καθένα.

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται όσο μικρά και αν είναι το πώς νιώθουμε για εκείνα και τις προσδοκίες που έχουμε για αυτά. Αν, για παράδειγμα, τα εμπιστευόμαστε ότι θα τα καταφέρουν σε κάτι που έχουν να κάνουν. Αν κάνουμε το παιδί μας να νιώθει ότι μειονεκτεί απέναντι στο αδερφάκι του θα μεγαλώσει η ζήλια για εκείνο. Χρειάζεται να “αγκαλιάσουμε” τη διαφορετικότητα των παιδιών μας και να τα αντιμετωπίζουμε ως ξεχωριστές, μοναδικές προσωπικότητες που λόγω αυτής της μοναδικότητας δεν τίθεται θέμα σύγκρισης.

Καλό είναι να φροντίζουμε να αφιερώνουμε ξεχωριστό χρόνο στο κάθε παιδί κάνοντας κάτι που το ευχαριστεί όπως να παίξουμε ή να συζητήσουμε για κάτι. Ασχολούμαστε μαζί του δίνοντας την αμέριστη προσοχή μας χωρίς να κάνουμε κάτι άλλο παράλληλα. Πρέπει να προσέχουμε πώς επικοινωνούμε με το παιδί μας. Όταν αφήνουμε αυτό που κάνουμε και συζητάμε μαζί του του δείχνουμε ότι είναι σημαντικό για μας να το ακούσουμε.

Για να βοηθήσουμε το παιδί μας να επεξεργαστεί τη ζήλια του πρέπει πρώτα να του επιτρέψουμε να ζηλέψει. Το ότι ζηλεύει δε σημαίνει ότι δεν αγαπάει το αδερφάκι του ή ότι αυτό θα διαρκέσει για μία ολόκληρη ζωή, αναλόγως βέβαια και το πώς θα το χειριστούμε.

Σε όλο αυτό μπορούμε να έχουμε σύμμαχο τον σύζυγό μας και να συζητάμε μαζί του για τις μνήμες που μπορεί να ξυπνάνε από δικές μας παιδικές εμπειρίες όπως και εκείνος αντίστοιχα, αλλά και για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε τώρα.

«Η ζήλια είναι ένα όμορφο και υγιές συναίσθημα. Γεννιέται από την αγάπη. Αν τα παιδιά ήταν ανίκανα να αγαπήσουν δε θα ζήλευαν» Winnicott, D. (Βρετανός Ψυχολόγος και Ψυχαναλυτής)

Η Ψυχολόγος των Βρεφικών / Παιδικών Σταθμών

                    Γεωργία Παππά